Zmysłowy autyzm - Zespół Aspergera

Według Międzynarodowej Klasyfikacji ICD-10, zespół Aspergera (F84.5) „to zaburzenie o niepewnej wartości nozologicznej, charakteryzujące się tymi samymi nieprawidłowościami w zakresie interakcji społecznych, jak autyzm, oraz ograniczonym, stereotypowym repertuarem zainteresowań i aktywności.”[1]

Dzieci z zespołem Aspergera diagnozuje się w ok. 6 roku życia, kiedy rozwój społeczny oraz rozwój mowy dziecka może już wyraźnie zaniepokoić rodziców. Częstotliwość występowania tego zespołu jest dużo wyższa niż autyzmu, ale jego objawy często zostają „przymglone” przez prawidłowy rozwój poznawczy i umysłowy. Mimo to, zespół Aspergera prowadzi do poważnych problemów w kontaktach rówieśniczych, co jest przeszkodą do dalszego prawidłowego rozwoju dziecka.

W definicji zespołu Aspergera można zauważyć wiele wspólnych cech z autyzmem, dlatego spróbuję przedstawić różnice w poniższej tabeli:

Autyzm

Zespół Aspergera

znaczne opóźnienie rozwoju poznawczego

rozwój poznawczy w normie

zaburzone funkcje językowe

funkcje językowe w normie

zainteresowanie przedmiotami lub częściami przedmiotów

obsesyjne zainteresowania matematyką, historią, geografią

izolacja przed otoczeniem (często pozorna)

chęć nawiązywania kontaktów z otoczeniem ale nieumiejętnie

prawidłowa sprawność motoryczna

słaba koordynacja motoryczna

Według I. Kruk –Lasockiej dzieci z zespołem Aspergera maja bardzo duże trudności w okazywaniu swoich uczuć innym, jak również mogą reagować agresją na przejawy czułości innych osób wobec ich samych. Mimo to są wrażliwe, zdają sobie sprawę ze swoich słabości, potrafią się obserwować, oceniać i „same stanowią dla siebie problem.”[2]

Mowa dzieci z zespołem Aspergera jest dość charakterystyczna. Dzieci te wypowiadają się poprawnym gramatycznie językiem, ale mają problemy z właściwą intonacją, tempem mówienia, oraz poziomem głośności mowy. Posiadają bardzo bogaty słownik, ale ich wypowiedzi odbierane są przez słuchaczy jako „mędrkowanie”. Dzieci te posługują się pedantycznym językiem, nieadekwatnym do swojego wieku i roli. Pozwolę sobie w tym miejscu przytoczyć przykład podany w książce „Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej”. Otóż każde dziecko pięcioletnie zapytane co mu kupić w piekarni, powiedziałoby zapewne: „Słodkie ciastko”, natomiast dziecko z zespołem Aspergera może powiedzieć: „ Preferowałbym wyrób cukierniczy.”[3]

Dzieci te mają trudności w rozumieniu przenośni, metafor, niektórych żartów słownych. Odbierają je bardzo dosłownie, dlatego za każdym razem kiedy w wypowiedzi innych pojawi się taki zwrot, należy dziecku dokładnie wytłumaczyć, co autor chciał przez to wyrazić. Duży problem sprawia im również czekanie na swoją kolej, często przerywają rozmowę innym osobom, w celu cytowania zapamiętanych fragmentów z bajek, książek. Zachowanie takie jest prawdopodobnie rodzajem zachowań fiksacyjnych, podczas których dziecko nie zwraca uwagi na głośność swoich wypowiedzi, modulację, czy tempo mowy.

Często zadają bardzo dużo pytań, nie oczekując na odpowiedź. W takim momencie ważne jest, aby wyraźnie zaakcentować konieczność wysłuchania odpowiedzi. Należy stanąć przy dziecku, poprosić je aby spojrzało na nas i zaznaczyć, że chcemy odpowiedzieć na pytanie, które przed chwilą zadało. Dajemy w ten sposób jasne i czytelne zasady dialogu. Kontynuacją tego może być zorganizowanie zabawy tematycznej, jeśli pytanie dotyczyło takiego tematu. Uczymy w ten sposób prawidłowego dialogu, który jest bardzo ważny w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów międzyludzkich, oraz tego, że każde działanie pociąga za sobą konsekwencję. Pamiętajmy o pochwale, która będzie doskonałą motywacją do wysłuchania odpowiedzi następnym razem.

Większa grupa osób z zespołem Aspergera posiada bardzo dobrą pamięć. Osoby takie zapamiętują nawet najmniejsze szczegóły, a także daty, wzory, czas wykonywania danej czynności w dniu poprzednim. Umiejętności te okazują się bardzo pomocne w czasie zajęć edukacyjnych, ale często zdarza się tak, że przeradzają się w natręctwa, uniemożliwiając dziecku skupianie się i przerzucanie uwagi na rzeczy ważne w danym momencie. Ich zainteresowania skupiają się na tematyce naukowej. Interesują się historią, geografią, zapamiętują charakterystykę dinozaurów, budowę zegara, nazwiska sporowców itp. Na bazie tych zainteresowań budowana jest często przyszłość zawodowa tych osób.

Dzieci te ciągle rywalizują, w swoich działaniach muszą być zawsze pierwsze, dlatego tak bardzo ważne jest aby przed każdym zadaniem określać jasne zasady oceny, a także unikać słów „kto pierwszy” (chyba że chodzi o zawody sportowe).

Dziecko z zespołem Aspergera swoim zachowaniem wymusza podporządkowanie się rytuałom, które dotyczą podejmowanych działań- ich kolejności, sposobu wykonania, czasu. Dziecko swoją aktywność ogranicza do realizacji przyzwyczajeń, które skupiają się na tym co dziecko będzie jadło, o której godzinie ma umyć ręce, zapamiętaniem trasy spaceru, tylko po to, aby wrócić tą samą drogą. Niezrealizowanie któregoś z punktów może wywołać u dziecka dyskomfort psychiczny, płacz, bunt, niepodejmowanie dalszych aktywności. Jest to działanie destrukcyjne zarówno dla dziecka, jak i jego otoczenia. Zaburza rozwój wyobraźni, myślenia, rozwijanie zainteresowań, nawiązywanie kontaktów, a także utrwala i pogłębia rozwijanie się stereotypowych zachowań. Dlatego należy ustalić z dzieckiem kolejność wykonywanych działań, czas w jakim dana aktywność musi zostać zakończona, a także – najważniejsze- zmotywować dziecko pochwałą i okazaniem radości. Pamiętajmy także aby wszelkie zmiany wprowadzać stopniowo i z wcześniejszym uprzedzeniem dziecka. [4]

Dziecko z zespołem Aspergera przejawia duże trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami. Jego charakterystyczna mowa, zależność od rytuałów, sztywność zachowań, trudność w rozpoznawaniu potrzeb innych powodują, że nawet jeśli uda się zainteresować rówieśnika swoją osobą, to bardzo trudno jest podtrzymać tą znajomość. Również zubożona mimika i ograniczony wachlarz gestów prowadzą do trudności w odbiorze ich emocji przez inne osoby, a to z kolei do wykluczenia z grupy rówieśniczej. Dzieci przeżywając „pustkę rówieśniczą”, uciekają jeszcze bardziej w świat swoich rytuałów i dziwactw. Najbardziej na tę sytuację są narażone te dzieci, u których nie zdiagnozowano problemu aż do etapu pójścia do szkoły. Dzieci szkolne mają doskonałą zdolność do wyczuwania słabości innych dzieci, które zaczynają być przezywane, wytykane palcami, poniżane. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnoza dziecka, oraz nauka nazywania uczuć, komunikacji, nawiązywania i podtrzymywania przyjaźni, a także odpowiednich reakcji w sytuacjach trudnych społecznie.

Tu pragnę zaprosić Państwa do zakładki „Przyjaciele Zippiego”, która przedstawia w szczegółowy sposób ideę Międzynarodowego Programu Zdrowia Psychicznego „Przyjaciele Zippiego”.

[1] Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10

[2] Pod red. W. Dykcika „Pedagogika specjalna”, wyd. UAM, Poznań 1997

[3] Polly Godwin Emmons, Liz McKendry Anderson „Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej”, K.E. Liber, Warszawa 2007

[4] A. Maciarz, D.Drała” „Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera”, wyd. Impuls, Kraków 2000